بزرگنمايي:

عصر کرد - سنندج – طولانی ترین شب سال در کردستان را شب چله می نامند و علیرغم اینکه غبار فراموشی بر شماری از آداب و رسوم نشسته ولی همچنان آئین های ویژه این شب از سوی کردستانی ها برگزار می شود.

 برگزاری مراسم های ویژه طولانی ترین شب سال در سراسر کشور به ویژه کردستان نشان از فرهنگ بالای این سرزمین است که هر چند گذشت زمان بخشی از این آئین ها و مراسم های ویژه را به فراموشی سپرده است ولی همچنان هستند خانواده هایی که به این آئین ها پایبند بوده و آنها را گرامی می دارند.
کردستانی ها نیز همچون مردم دیگر نقاط کشور مراسم های ویژه ای دارند هر چند که اسامی و نحوه برگزاری این مراسم ها در کردستان با دیگر نقاط کشور تا حدودی متفاوت است ولی معمولاً مردم این دیار نیز با برگزاری برنامه های متعدد و تدارک خاص بر اساس شرایط منطقه به استقبال این مناسبت ها می روند.
هر سال در میانه شب و روز 30 آذر و اول دی، ایرانیان مراسم ویژه ای به نام شب یلدا را برگزار می‌کنند و این مراسم که به نام مراسم زایش مهر نیز شهرت دارد هزاران سال است که میان ایرانیان رواج داشته است و طی این سالها هر چند دستخوش تغییراتی شده ولی همچنان بخش زیادی از آئین های این مناسبت در کردستان گرامی داشته می شود.
یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می‌شود، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه آریایی‌هاست و اقوام قدیم هند، ایرانی و اروپایی جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان می دانستند. ژرمنها هم عید تولد آفتاب را در آغاز زمستان گرفته و آن را به خدای آفتاب نسبت می دادند.
برگزاری ویژه برنامه های شو چله در کردستان
کردستان به دلیل ویژگی های منحصر به فرد در بخش های فرهنگی و آئین های باستانی از استانهای خاص کشور است و به همین دلیل معمولاً در زمینه برگزاری مراسم ها و آئین های متعدد نیز این خطه از کشور سرآمد بوده و مردم سایر نقاط کشور کردستان را با فرهنگ غنی و متنوع آن می شناسند.
اصلی ترین ویژگی شب چله در کردستان، گردهم آمدن خانواده ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است، به صورتی که معمولاً یک هفته قبل آن مشخص می شود که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند.
کالک تورش خوراک فراموش شده شب یلدا در کردستان
با توجه به اهمیت این جشن در تدارکات آن، مردم ساکن در کردستان به ویژه سنندجی ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه های کوچکی را که از روستای سراب قامیش تهیه می شود در تفاله سرکه می اندازند تا برای این شب کالَک تورش که از اصلی ترین مواد سفره است را داشته باشند.

همچنین چند ماه قبل از زمستان، خوشه های انگور را در زیرزمین یا در سایه، نخ کرده و از سقف آویزان می کنند تا در این شب به همراه خانواده های خود میل کنند.
غذای این شب کردستانی ها دلمه برگ مو و کلم است، که گوشت را لابه لای آن می گذارند و با روغن حیوانی چرب می کنند تا رنگ و بوی خوب داشته باشد. سفره شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره انگور، دوغ، ماست، روغن و کره محلی، پیاز و خربزه ترش است.
مردم ساکن در کردستان به ویژه سنندجی ها بعد از صرف شام، کالَک ترش که سالهاست خبری از آن نیست را قاچ کرده و اهل خانواده با بزله گویی و صحبت کردن آن میل می کنند چرا که بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، خوردن خربزه ترش، هضم غذا را آسان کرده و باعث می شود بقیه شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه های رنگارنگ این شب بلند سال استفاده کرد.
نیازمندان کردستانی در شب یلدا فراموش نمی شوند
ویژگی کمک به همنوع و افراد نیازمند در کردستان و دیگر نقاط کشور در مراسم ها و مناسبت های این چنین که برگرفته از دین مداری مردم است به صورت ویژه مورد توجه قرار می گیرد و افراد نیازمند از سوی همسایه ها مورد حمایت قرار گرفته و غذای شب چله برایشان تامین می شود تا همگی در شادی این شب سهیم باشند.
هر چند که این روزها و با ورود تکنولوژی های متعدد بخش زیادی از آئین های شب یلدا به ویژه تعریف کردن داستانها و متل ها به فراموشی سپرده شده است ولی خوشبختانه در حال حاضر هنوز در روستاها، حکایت گویی همچنان پا برجا مانده و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها داستان هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می کنند.
در کنار قصه گویی و خوردن خربزه ترش نیز انجام بازی های محلی لذت این جشن را دو برابر می کند و در کردستان مشهورترین بازی های شب چله گوروا بازی یا جوراب بازی است که در این بازی دسته جمعی شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم می شوند و با چیدن جوراب ها و با استفاده از یک سکه و قایم کردن آن از سوی سرپرست دو گروه، بقیه لفراد با حدس زدن اینکه سکه زیر کدام جوراب است، هیجان خاصی را به وجود می آورند.
هر چند که این روزها دیگر خبری از گوروا بازی یا همان جوراب بازی در مناطق شهری در میان نیست و سرگرم شدن با گوشی ها و سایر وسائل ارتباطی بخشی از زمان و وقت مردم را نه تنها در این شب که در سایر وقت ها به خود اختصاص داده است، ولی هنوز در مناطق روستایی کردستان این بازی رواج دارد.
تنقلات محلی زینت بخش سفر شب یلدا در روستاهای کردستان
در سالهای گذشته نه تنها خبری از تنقلات امروزی که هزاران بیماری را با خود به همراه می آورد نبود، بلکه تمامی تنقلات شب یلدا به صورت محلی و از سوی اهالی خانواده تامین می شد و نکته جالب توجه این تنقلات سلامت کامل آنها بود که البته این روزها شیرینی جات و انواع تنقلات مصنوعی به دغدغه های جدی برای سلامت فرزندان خانواده ها تبدیل شده است.
خوردن تنقلاتی همچون انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو همراه با سماق حرارت دیده، توت خشک، تخمه بو داده، کدو و همچنین گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله های کوچکی درآمده از جمله بهترین مرحله این شب برای کودکان کردستانی بوده است.
متاسفانه هم اکنون در مناطق شلری دیگر خبری از تنقلات محلی نیست ولی همچنان در روستاهای کردستان تنقلات محلی که در فصل های بهار و تابستان و توسط خود خانوارها تهیه شده است، یکی از بخش های اصلی برنامه های شب یلداست.
اما میوه های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آنو می شد از ضروریات شب چله در این خطه خون گرم از کشور است که البته در تعدادی از خانواده ها برای خوردن میوه های شب چله سفره می اندازند و در تعدادی دیگر به روال امروزی رفتار می کنند.

می توان گفت خوردن هندوانه به نوعی آخرین مرحله مهمانی و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می شود و به همین دلیل کردستانی ها در سالهای گذشته از روزهای پایانی فصل تابستان هندوانه شب چله را در جای خنک و مناسب نگهداری می کرده تا از آن در این شب استفاده کنند.
از دیگر رسم های جالب این منطقه مخصوص نوعروسان خانواده است که خوانچه های زیبا و رنگینی از طرف خانواده پسر برای نامزدش برده می شود، در این خوانچه ها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده و مهمان خانواده داماد هستند.
همچنین بردن هدایایی از طرف داماد، مادر داماد، خواهر و برادر داماد و دیگر اعضای خانواده داماد برای عروس رسمی است که بسیار مورد توجه خانواده عروس است ولی متاسفانه این روزها این رسم و آئین نیز به رو فراموشی است و تنها در شماری از مناطق در کردستان اجرا می شود.
با تمام این توصیف ها می توان گفت برگزاری جشن ها بیشتر در راستای جمع شدن خانواده ها و به جا آوردن صله رحم و فراموش کردن مشکلات حتی برای چند ساعاتی است و کردستانی ها نیز همچون مردم سایر نقاط کشور برای مناسبت هایی همچون شب یلدا آئین های ویژه ای را برگزار می کنند که متاسفانه با توجه به گذشت زمان شمار زیادی از آنها به فراموشی سپرده شده اند.