عصر کرد - سنندج - افزایش بی‌رویه مهاجرت روستاییان به شهرها و رشد شهرنشینی بویژه در سال‌های اخیر منجر به وجود معضلی با عنوان حاشیه نشینی شده، مساله‌ای که امروزه می‌توان از آن با عنوان بزرگترین معضل شهری در کشورهای مختلف بویژه در حال توسعه از جمله ایران نام برد.
حاشیه نشینی پیامدهای منفی زیادی نیز در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای جامعه به همراه دارد که از آن جمله می‌توان به رشد آسیب‌های اجتماعی اشاره کرد.
در زمان حاضر بیشتر استان‌های کشور از رشد بی رویه شهرنشینی و سیل مهاجرت روستاییان به شهرها و سکونت در نواحی حاشیه و سکونتگاههای غیررسمی رنج می‌برند و استان کردستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حاشیه نشینی، آسیب‌ها و مسائلی که از قِبل آن ایجاد می‌شود در شهرهای مختلف این استان از جمله سنندج همواره به عنوان یکی از دغدغه‌های مردم و مسوولان مطرح است.
رشد بی‌رویه جمعیت در مناطق حاشیه شهر سنندج از 2 دهه گذشته تاکنون و فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم، کمبود خدمات و امکانات مناسب، مشکلات اقتصادی و عدم امکان ارائه خدمات مطلوب به ساکنان این نواحی، منجر به خلق آسیب‌های اجتماعی زیادی شده که تاثیرات منفی برجامعه می‌گذارد.
براساس آمارهای موجود در زمان حاضر حدود 250 هزار نفر از جمعیت یک میلیون و 603 هزار نفری استان کردستان در مناطق حاشیه و نواحی منفصل شهری ساکن هستند و بیشترین جمعیت آن مربوط به نواحی حاشیه مرکز استان(سنندج) است.
مسائل اجتماعی و فرهنگی مناطق حاشیه کل استان را در برگرفته است
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان معتقد است: حاشیه نشینی در میان پنج اولویت مهم امور اجتماعی مطرح شده و این موضوع در تمام استان‌های کشور وجود دارد و فقط مختص به کردستان نیست ضمن اینکه در هر استانی برای آن برنامه ریزی‌های مختلفی انجام شده است.
فرانک قدسی افزود: مسائل اجتماعی و فرهنگی موجود در مناطق حاشیه شهر کل استان را در بر گرفته و این مساله موجب می‌شود بسیاری از سیاست گذاری‌ها و برنامه ریزی‌ها و حتی اعتبارات به سمت کم کردن مشکلات این مناطق سوق داده شود.
وی با بیان اینکه اگر مشکلات و معضلات مناطق حاشیه نبود، بر روی مسائل اصلی همانند زیرساخت‌ها بیشتر کار می شد، گفت: برخی از افرادی که در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند، انتظار دارند همانند سایر نقاط شهر دیده شوند در حالیکه ساخت و سازهایی که این مناطق دارند شکل و شمایلی با ساخت و سازهای داخل شهر ندارد.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان اظهار داشت: از نظر مشاغل اقتصادی نیز برخی شغل‌های کاذب در حاشیه بوجود آمده که نمی‌توان از آن تعریف اقتصادی کرد و آن را جزو شغل به حساب آورد، چرا که هیچ ساختار اقتصادی قانونمندی وجود ندارد و این مسائل به مرکز شهرها نیز سرایت کرده است.
وی گفت: از نظر اجتماعی نیز هیچ زیرساختی در این نواحی برای ساکنان آن تعریف نشده است و حتی از نظر فرهنگی با مشکلاتی مواجه هستند و همین امر منجر به هجوم آوردن آنان به داخل شهر شده و تراکم جمعیت می شود.
قدسی یادآور شد: بسیاری از دستفروشانی که در میادین استقرار دارند نیز مربوط به مناطق حاشیه بوده و بیشتر افرادی هستند که مهاجرت کرده و شغل اصلی خود که همان کشاورزی و دامداری است را رها و با روی آوری به دستفروشی مشکلی بر مشکلات جامعه افزوده‌اند.
وجود بیش از 50 محله حاشیه در کردستان
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیش از 50 محله حاشیه در استان کردستان وجود دارد، گفت: از این تعداد، 17 محله با 168 هزار و 336 نفر در سنندج، 13 محله در بانه، هفت محله در سقز، پنج محله در مریوان، پنج محله در بیجار، 2 محله در دیواندره، یک محله در قروه و یک محله نیز در کامیاران واقع شده است.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کردستان افزود: در مجموع حدود 250 هزار نفر از جمعیت استان در این مناطق زندگی می‌کنند، ضمن اینکه اگر آمارها و اطلاعات بروز شده و طبق برخی آیتم‌ها استانداردسازی شود، بسیاری از نقاط دیگر شهرها جزو مناطق حاشیه به شمار می‌روند.
وی یادآور شد: بیشتر آسیب‌های اجتماعی موجود در جامعه از همین مناطق حاشیه و نواحی منفصل شهری نشات گرفته‌اند و با توجه به اینکه استان کردستان از زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی آنچنانی بهره‌مند نیست، قطعا این آسیب‌ها پر رنگ‌تر و برجسته تر دیده می‌شوند.
قدسی افزود: بدلیل تعدد و تنوع فرهنگی که در این مناطق وجود دارد، انجام دادن کارهای فرهنگی و آموزشی برای ساکنان این نواحی سخت است لذا تنها راه چاره این است که از ظرفیت خود مردم برای توسعه و آبادانی محلات بهره برد.
وی اظهار داشت: یکی از کارهایی که دراین زمینه توسط امور اجتماعی استانداری انجام شده ایجاد دفاتر تسهیل گری در مناطق حاشیه است که بحث آموزش، توانمند سازی و توسعه محلی را انجام می دهند.
مدیرکل اموراجتماعی استانداری کردستان گفت: انتظار نداریم کارشناسانی که دراین دفاترهستند تمام مشکلات راحل کنند بلکه باید ساکنان توانمند شده و این مطالبه گری در آنها ایجاد شود که خود در قبال محله و مردم آن احساس مسوولیت داشته باشند.
ضرورت برنامه‌ریزی برای جلوگیری از افزایش بی رویه حاشیه‌نشینی
رییس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج با اشاره به اینکه جمعیت مرکز استان از 350 هزار نفر در سال 85 به 418 هزار نفر درسال 95 افزایش یافته است، افزود: بی شک نمی‌توان جلوی مهاجرت و سیل جمعیت به شهرها را گرفت اما باید با برنامه ریزی مناسب، از افزایش بی‌رویه حاشیه نشینی جلوگیری کرد.
مجید شاه‌ویسی به واگذاری انشعاب‌های گاز، تلفن، برق و تلفن به ساختمان‌های بدون مجوز در سال‌های اخیر به عنوان یک قانون اشاره کرد و گفت: این کار باعث افزایش و توسعه سکونتگاههای غیررسمی و حاشیه شهر شده است و باید مورد بازنگری قرار گیرد.
وی اظهار داشت: اجرای طرح بازآفرینی شهری در ساماندهی مناطق حاشیه شهرها بسیار موثر است، بنابراین باید برای اجرای آن بصورت جدی تلاش شود، ضمن اینکه اجرای موفق آن، نیازمند همکاری و مشارکت همه دستگاه‌ها است.
رییس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج اضافه کرد: در چند سال اخیر برخی قوانین نه تنها به ستاد بازآفرینی شهری کمک نکرده بلکه مانع از اجرای درست این طرح و حتی فراهم کردن زمینه ایجاد مشکل برای آن شده است.
وی یادآور شد: طبق بند 2 این طرح، بر الزام دستگاه‌های دولتی به واگذاری رایگان اراضی در اختیار خود، برای اجرای طرح بازآفرینی شهری تاکید شده است، بنابراین دستگاه‌های اجرایی باید به این مهم توجه داشته باشند.
رفع مشکلات سکونتگاههای غیررسمی با ساماندهی بافت کالبدی این مناطق
شاه ویسی اظهار داشت: رفع مشکلات سکونتگاههای غیررسمی نیازمند توانمندسازی ساکنان و ساماندهی بافت کالبدی این مناطق است و اگر هر سازمانی مسوولیت اجتماعی خود را انجام دهد، ساماندهی این مناطق آسان‌تر خواهد بود.
وی افزود: در راستای توانمندسازی این مناطق، دفاتر تسهیل‌گری پیش‌بینی شده است و تجربه نشان داده که مردم خود می‌توانند وارد میدان شده و بسیاری از مشکلات را رفع کنند.
رییس کمیسیون عمران شورای شهر سنندج یادآور شد: وظیفه کارشناسان اجتماعی، معماری و شهرسازی این است که حس تعلق خاطر مردم را نسبت به شهر بیشتر کنند و این مهم با اقدامات عمرانی انجام نمی‌شود بلکه با کارهای فرهنگی قابل تحقق است.
وی گفت: طبق برنامه ستاد بازآفرینی شهری شهرت و هویت نواحی منفصل شهری باید احیا شده و توانمندسازی ساکنان این نواحی و ساماندهی سکونت گاه‌های غیررسمی مورد توجه قرار گیرد.
ساماندهی نواحی منفصل شهری با یک برنامه واحد انجام نمی‌شود
معاون خدمات شهری شهرداری سنندج نیز گفت: نواحی منفصل شهری دریک شهر قرار دارند اما هر کدام ویژگی های خاص خود را داشته و فرهنگ‌های مختلف در یک‌جا جمع شده‌اند، بنابراین شهرداری با یک برنامه واحد نمی تواند این فرهنگ‌ها را هم جهت کند.
لقمان حیدری افزود: وقتی شهرداری به قسمتی از این مناطق ورود پیدا کرده و تغییر ماهیتی از کارکرد روستایی به شهری داده می‌شود، تغییراتی در آن مناطق ایجاد شده و برروی قیمت زمین و امکاناتی که باید برای راحت تر بودن مردم تزریق شود، تاثیر می‌گذارد.
وی اظهار داشت: در گذشته یکی از راه‌حل‌هایی که برای رفع این مشکل به ذهن دولتمردان وقت رسید، بحث تخریب و پاک کردن صورت مسأله بود ودر این زمینه نیز تخریب های زیادی انجام شد اما بعدها به این نتیجه رسیدند که این روند نه تنها در ایران بلکه هیچ جای دنیا جوابگو نیست.
معاون خدمات شهری شهرداری سنندج یادآور شد: در این راستا به گزینه‌های دیگر روی آوردند و زمین‌ها در اختیار مردم قرار می‌گرفت و یا وام‌هایی به مردم داده می‌شود که ساخت و ساز انجام دهند و حتی در دهه‌های اخیر هم کسانی ازمسکن مهر استفاده کردند که قشر ضعیف جامعه بودند. وی افزود: این موارد نیز چون با مشارکت مردم خیلی همراه نبود با مشکل مواجه شد و ستاد بازآفرینی شهری راه اندازی شد و این ستاد نواحی که از نظر فرهنگی، اجتماعی، سیما و منظر، ساخت ساختمانی و اقتصادی برخوردار از امکانات شهری بودند را در برمی‌گیرد.
حاشیه‌نشینی خود یک آسیب اجتماعی است
کارشناس معاونت اجتماعی بهزیستی کردستان گفت: حاشیه‌نشینی خود یک آسیب اجتماعی است و مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که نظارت اجتماعی بر این مناطق کم است.
صابر پرویزی افزود: نظارت اجتماعی موجب می‌شود فرد مقداری خویشتن‌داری کرده و از علنی کردن آسیب‌ها خودداری کند اما در نقاط حاشیه شهر این نظارت کم است و افراد خود را مقید و مورد قضاوت و انتقاد نمی بینند.
وی اضافه کرد: آسیب‌های اجتماعی مربوط به قشر خاصی نیست و این روند روبه رشد تمام اقشار جامعه را در برگرفته اما آسیب‌ها در مناطق حاشیه شهر بیشتر متمرکز است.
کارشناس معاونت اجتماعی اداره کل بهزیستی کردستان با اشاره به فعالیت چهار پایگاه خدمات اجتماعی در حاشیه شهر سنندج گفت: از این تعداد 2 پایگاه در ناحیه منفصل شهری نایسر، یک پایگاه در محله حاشیه فرجه و یک پایگاه نیز در عباس آباد قرار دارد.
وی اظهار داشت: کار پایگاه‌های خدمات اجتماعی، آموزش‌های پیشگیرانه و توانمندسازانه به مردم ساکن در این مناطق است و تمرکز ما بر مادران و کودکان است تا بتوانیم آموزش‌ها را گسترش کنیم.
پرویزی یادآور شد: اینگونه فعالیت‌ها در مناطق حاشیه جواب می‌دهد چرا که مردم این مناطق دچار فقرمحیطی، فقرمهارت های ارتباطی و عدم اعتماد به نفس هستند بنابراین به محض ورود ارگان‌های حمایتی، حرف دلشان را می‌گویند و جذب آنان می‌شوند.
حاشیه نشینی واقعیتی غیرقابل انکار در جامعه امروزی به شمار می‌رود که لازم است با برنامه‌ریزی‌های مناسب و اصولی مشکلات ساکنان این نواحی را رفع و یا تا حدودی کاهش داده و تلاش شود از امکانات اجتماعی و فرهنگی موجود در جامعه محروم نباشند.