عصر کرد - کرمانشاه- تحریم‌ها و شرایط دشوار اقتصاد در کنار تهدیدهای طاقت‌فرسا، تبدیل به نوعی «توفیق اجباری» برای کشور شده است؛ اکنون برای نجات اقتصاد راهی جز رفتن به سمت رونق تولید و کسب و کارهای داخلی نیست و البته این یک تیر است و چند نشان.
کمتر زمانی آب خوش از گلوی تولید و کسب و کار کشور پایین رفته است. این حوزه هرگز یک شرایط مساعد و پایدار طولانی نداشته است. گاهی حال و روز بخشی از تولیدکنندگان و کسب و کارها برای مدتی خوب شده و واحدهای تولیدی و خدماتی زیادی جان گرفته و سربرآورده‌اند اما مدتی بعد با یک تغییر سیاسی یا اقتصادی، سیل بخشنامه‌های متناقض و واردات همه آنها را غرق کرده یا به گِل نشانده است.
رتبه ایران در آخرین گزارش شاخص کسب و کار دنیا در سال 2018 از 128 پایین‌تر نیامد؛ یعنی برای انبوه سرمایه گذاران خارجی که دنبال جایی برای تولید و راه اندازی کسب و کار هستند، 127 انتخاب بهتر از ایران وجود دارد. در بین استان‌های کشور هم کرمانشاه چنین وضعیتی دارد و بهترین رتبه آن تاکنون 23 بوده اما اکنون استان 28 کشور است.
اهمیت رونق دادن به تولید و کسب وکارهای داخلی در یکی 2 سال اخیر بسیار بیشتر از گذشته شده زیرا فشار تحریم‌ها نه تنها صادرات که واردات را هم دچار سختی‌های بسیاری کرده و تامین بیشتر مواد اولیه و کالاها با دشواری روبرو شده است.
البته این شرایط تبدیل به نوعی توفیق اجباری برای کشور شده است؛ طوری که برای نجات اقتصاد ایران، راهی جز رفتن به سمت رونق دادن به تولید و کسب و کارهای داخلی نیست و البته این یک تیر است و چند نشان.
اگر تولید و کسب و کارهای داخلی سرپا شود، هم کشور در مقابل تحریم‌ها مقاوم می‌شود و هم بخش زیادی از مشکلات اقتصادی از جمله بیکاری گسترده کاهش می یابد. این اتفاق بی‌شک دشمن را از ادامه تحریم‌ها ناامید می کند و باز شدن مرزهای اقتصادی به معنای فرصتی بزرگ برای عرضه انبوه تولیدات و خدمات ایرانی و سرازیرشدن درآمد و ثروت به داخل است.
اما وقتی به مرحله عمل می رسیم، کار به این سادگی‌ها نیست و موانع پیشرو سرسخت و بزرگ هستند با این حال به اعتقاد اقتصاددانان و فعالان بخش خصوصی راهکارهای متعددی برای برداشتن این موانع وجود دارد.
خبرگزاری ایرنا مرکز کرمانشاه در این زمینه میزگردی را با حضور کیوان کاشفی عضو هیات رییسه اتاق ایران و رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمانشاه، دکتر جمال فتح الهی عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه رازی، دکتر یوسف محمدی‌فر استاد کارآفرینی دانشگاه رازی و مجتبی قبادی مدیرکل اشتغال و سرمایه‌گذاری استانداری کرمانشاه برگزار کرده است که مشروح آن را در ادامه می خوانید.
در این میزگرد ابتدا موانع و مشکلات بخش تولید و کسب کار کشور و استان بررسی سپس راهکارهای عبور از این موانع با محوریت تمرکز بر استان کرمانشاه مطرح شد.
ایرنا: حال و روز تولید و کسب و کار کشور و استان کرمانشاه اکنون چطور است؟ فکر می کنید مهمترین مشکلاتی که گریبان آن را گرفته چیست؟
کاشفی : اگر بخواهیم اصلی ترین مشکلات فضای کسب و کار و واحدهای تولیدی را بررسی کنیم باید به مهمترین مرجع آن یعنی گزارش پایش ملی محیط کسب و کار ایران مراجعه کنیم که از حدود 2 سال پیش توسط اتاق بازرگانی در حال تهیه است و اطلاعات همه استان ها جمع آوری و به صورت فصلی به تفکیک منتشر می شود.
در گزارش فضای کسب و کار عواملی بررسی می‌شود که در حوزه اختیارات واحدهای تولیدی یا فعالان اقتصادی نیست و مباحث و موانع اقتصادی مربوط به کلیت اقتصاد کشور مورد توجه است. ایران در 10 شاخص فضای کسب و کار در رتبه 127 دنیا و نهم منطقه قرار دارد که اصلاً وضعیت مناسبی نیست. استان کرمانشاه هم در گزارش وضعیت فضای کسب و کار تابستان 98 در رتبه 28 کشور قرار دارد. کرمانشاه در گزارش چهار پنج فصل گذشته هرگز جایگاه خوبی نداشته است، بهترین رتبه استان در چند سال اخیر 23 کشور بوده که تنها مربوط به یک فصل بود و در سایر فصل ها باز هم به جمع پنج استان آخر کشور بازگشته ایم.
اگر یک سال استثنایی اخیر را به دلیل گرانی و جهش قیمت ارز و تحریم ها در نظر نگیریم، بیشترین موانع و مشکلات حوزه کسب و کار کشور مربوط به چند حوزه است: نخست مشکلات و موانع بانکی که از دغدغه های جدی تولیدکنندگان و فعالان کسب و کار است. همچنین مشکلات حوزه قوانین و مقررات و سخت‌گیری‌های مالیاتی هم از دیگر مشکلات است.
مشکل اساسی دیگر این است که رفتار و جهت گیری برخی دستگاه های خدمات رسان به سمت تامین منابع است؛ به عنوان نمونه سازمان امور مالیاتی کشور در چند سال اخیر به دنبال مالیات‌ستانی حداکثری است که منجر به ایجاد راهکارهای عجیب و غریب و تحمیل فشار به فعالان اقتصادی شده است. به عنوان نمونه حقوق یک ممیز مالیاتی حدود چهار میلیون تومان است اما او حدود هشت میلیون تومان کارانه دریافت می کند زیرا به او گفته شده که درصدی از مالیات دریافتی به عنوان کارانه به خود او داده می شود. طبیعی است که این ممیز مالیاتی به دنبال عدالت و رعایت حال تولید کنندگان نیست بلکه هدف او دریافت حداکثری مالیات به شکل های مختلف است.
مشابه این مشکل در تامین اجتماعی هم وجود دارد. این سازمان اکنون یک بنگاه بزرگ ورشکسته است که در چند سال اخیر با هر ترفندی تلاش کرده است از تولیدکنندگان مبلغ بیشتری دریافت کند بطوری که پرونده‌های گذشته را دوباره باز و تا 10 سال قبل را بررسی می کنند تا ایراد یا مشکلی در فعالیت تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی پیدا و مبالغی را دریافت کنند. در حوزه بانکی هم با وجود اینکه راهکارها و قوانین مختلفی برای بهبود شرایط کسب و کار وجود دارد اما هنوز اجرایی نشده و همچنان بخشنامه های بانکی عادلانه نشده‌اند.
اکنون اگر یک واحد تولیدی نتواند فقط 2 یا سه ماه اقساط خود را پرداخت کند در چاله ای گرفتار خواهد شد که هرگز نمی‌تواند از آن رهایی پیدا کند زیرا سودها و جریمه ها به صورت تصاعدی بالا می رود.
کیوان کاشفی، عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی ایران معتقد است که روش سازمان امور مالیاتی مالیات‌ستانی حداکثری از تولیدکنندگان است و این روش عادلانه نیست
ایرنا: در حوزه صدور مجوز و هماهنگی دستگاه های خدمت رسان نیز به نظر می‌رسد شرایط مساعد نیست؟
کاشفی : اکنون هر دستگاه یا نهادی یک سامانه بین خودش و ارباب رجوع قرار داده که عبور از سد این سامانه ها به یک مشکل بزرگ در فضای کسب و کار کشور تبدیل شده است. ثبت یک شرکت مرحله ابتدایی و شروع هر کسب و کار است اما در حالی که حداکثر زمان لازم برای ثبت شرکت در بسیاری از کشورها از جمله بیشتر همسایگان ایران حدود سه روز است در ایران اما نمی توان زیر سه ماه این کار را انجام داد. تازه ثبت شرکت هم توسط خود فعال اقتصادی شدنی نیست بلکه او مجبور است به شرکت های واسط مراجعه و برای این کار هزینه کند به طوری که ما هم اکنون یک کارشناس را در اتاق بازرگانی استان مستقر کرده‌ایم تا اعضا بتوانند با کمک او اقدام به ثبت شرکت کنند.
در سایر حوزه ها از جمله سامانه گمرک، واردات و صادرات و... هم دارای سامانه‌هایی هستند که هر کدام از آنها دچار گیر و گورهای خاص خود و قطعی هستند و به گونه ای هم طراحی شده اند که با یکدیگر متصل و هماهنگ نیستند.
تشدید فضای کنترل و نظارت هم در چند سال اخیر توسط دستگاه های نظارتی و بازرسی بشدت بر عملکرد مدیران تاثیر گذاشته است به طوری که آنقدر برای مدیران نگرانی ایجاد کرده که گاهی سبب ایستایی و توقف کار می شود.
ایرنا: افزایش بازرسی و نظارت‌ها دلیل خاصی داشته است؟
کاشفی : به تازگی یکی از دستگاه های امنیتی کشور یک نظرسنجی انجام داده که در آن از مردم پرسیده است آیا به نظر شما فساد وجود دارد؟ 93 درصد از مردم پاسخ آری داده‌اند. در سوُال بعدی پرسیده است که آیا شما خودتان فساد را مشاهده کرده اید؟ جالب است که تنها 12 درصد پاسخ مثبت داده‌اند. تفاوت 81 درصدی این 2 پاسخ نشان می دهد که بیشتر از آنکه فساد در جامعه وجود داشته باشد احساس وجود فساد دارد. همین فضا سبب سخت‌گیری‌های نظارتی و بازرسی های مکرر و گاهی بی مورد می شود که نتیجه آن ترس مدیران از اتخاذ تصمیمات سریع و پذیرش ریسک در حل مشکلات است.
ایرنا: آقای فتح الهی، شما موانع تولید و کسب و کار را چگونه می بینید؟ اگر موانع و مشکلات فعلی فضای کسب و کار ادامه داشته باشد، فضای تولید و ورود سرمایه به کشور و استان کرمانشاه چه وضعیتی پیدا خواهد کرد؟
فتح اللهی : به تازگی مقاله ای در این باره می خواندم که با اسناد و مدارک وضعیت حوزه تولید و کسب و کار کشور را از دهه 70 تا 90 بررسی کرده و نتیجه گرفته بود که اگر مشکلات فعلی ادامه پیدا کند و تحولی در شاخص‌ها ایجاد نشود، تنها در صورتی می توان به آینده تولید و کسب و کار امیدوار بود که بنگاه های تولیدی به فناوری های جدید فیزیکی یا سازمانی دست پیدا کنند و بنگاه دچار تحول مثبت شود.
از این منظر من معتقدم موانع و مشکلات فضای تولید و کسب و کار کشور و استان اگر به صورت زیر تقسیم بندی و بیان شود، می توانیم بهتر به راه حل ها و راهکارها برسیم.
بخشی از مشکلات فعلی فضای تولید و کسب و کار مربوط به درون بنگاه‌ها است. هرچند ریشه بخشی از مشکلات درون بنگاهی هم به بیرون از واحد تولیدی بر می‌گردد اما امکان بهبود آنها توسط فعالان اقتصادی وجود دارد. به عنوان نمونه در حوزه مدیریت واحد تولیدی می توان با ارائه آموزش، الگوسازی و ایجاد ارتباط با بنگاه های موفق و پیشرو دانش مدیریت و اداره بنگاه تولیدی را در بخش خصوصی بالا برد و نهادینه کرد.
پایین بودن بهره وری نیروی کار بنگاه‌های تولیدی هم مشکل دیگری است که در این بخش می‌توان به آن اشاره کرد. براساس آمارهای موجود وضعیت بهره‌وری نیروی کار پنج استان منطقه زاگرس نشین کشور از میانگین کشوری کمتر است و در بین استان‌های زاگرس نشین هم کرمانشاه وضعیت بدتری دارد. مراجعه و کمک گرفتن از نیروهای متخصص و نخبه هم وضعیت مشابهی دارد به طوری که منطقه زاگرس نشین از میانگین کشوری پایین‌تر و استان کرمانشاه هم در رتبه آخر استان های زاگرس نشین قرار دارد. در شاخص قابلیت سوددهی و سطح پایین فناوری نیز، منطقه زاگرس و استان کرمانشاه وضعیت نامطلوبی در مقایسه با میانگین کشوری دارند.
محور دیگر، مشکلات بین بنگاهی است. فعالان بخش خصوصی از جمله اتاق بازرگانی تلاش‌هایی برای رفع مشکلات بین بنگاه ها انجام داده اند اما همچنان بنگاه ها نسبت به تامین کالاهای واسطه ای از یکدیگر اطمینان لازم را ندارند. مثلاً یک واحد تولیدی که شیشه نوشابه تولید می کند نسبت به تامین مواد اولیه آن (گرانول) از دیگر بنگاه ها مطمئن نیست. بنگاه های زیادی فقط به دلیل همین مشکل به تعطیلی کشیده شده اند.
بخش دیگری از مشکلات فضای تولید و کسب و کار مشکلات بیرون بنگاهی است که آقای کاشفی به بیشتر آنها اشاره کردند. براساس بررسی ما از وضعیت فضای کسب و کار در 16 فصل، صاحبان کسب و کار منطقه زاگرس و استان کرمانشاه معتقدند که مفاسد اقتصادی در دستگاه‌های حکومتی، نرخ بالای بیمه های اجباری، محدودیت های قانون کار و قیمت گذاری دولتی محصولات مهمترین موانع بهبود فضای تولید و کسب و کار است. براساس این بررسی، منطقه زاگرس وضعیت بدتری نسبت به میانگین کشور و استان کرمانشاه هم جایگاه پایین تری نسبت به دیگر استان های زاگرس نشین دارد. البته فاصله بین میانگین کشور، منطقه زاگرس و استان کرمانشاه چندان زیاد نیست و فضای نامطلوب کسب و کار و تولید در همه استان ها وجود دارد.
به گفته جمال فتح الهی استاد اقتصاد دانشگاه رازی، از نظر شاخص کسب و کار، منطقه زاگرس وضعیت بدتری نسبت به میانگین کشور و استان کرمانشاه هم جایگاه پایین تری نسبت به دیگر استان های زاگرس نشین دارد
ایرنا: یعنی ریشه بسیاری از مشکلات و موانع بخش تولید و کسب و کار یکسان و کشوری است؟
کاشفی : به نظر می رسد مبنای بررسی آقای فتح الهی و گزارش پایش محیط کسب و کار موردنظر ایشان، گزارش های تهیه شده از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی است اما از 2 سال گذشته تهیه این گزارش به اتاق بازرگانی سپرده شده است. ما هم در اتاق بازرگانی این گزارش را با انجام تغییراتی دقیق‌تر کرده ایم و نمونه‌های آن را گسترش داده ایم. نکته قابل تامل تاثیر متغیرهای فرهنگی بر خروجی گزارش پایش محیط کسب و کار است. استان های زاگرس نشین از جمله کرمانشاه به دلایل مختلف فرهنگی و اجتماعی معمولاً یک دید منفی نسبت به فضای اقتصادی دارند. در یک فصل تصمیم گرفتیم که تغییری کوچک در نحوه پرسیدن سوال از فعالان اقتصادی استان ایجاد کنیم به این صورت که به پرسشگران خود گفتیم پس از دریافت جواب سوال نخست، چالش کوتاهی هم در کنار آن داشته باشند مثلاً وقتی می پرسند چه نمره ای به وضعیت برق رسانی به واحدهای تولیدی می دهید، در صورت نارضایتی از او بپرسند که علت این نارضایتی چیست و در زمینه خدمت رسانی به شما چه مشکلی وجود داشته است؟ جالب بود که بسیاری از فعالان اقتصادی پس از این چالش های کوتاه جواب‌های خود را تغییر و بهبود دادند به طوری که در آن فصل فضای کسب و کار استان 9 پله در کشور ارتقا پیدا کرد. در واقع مسائل و فضای فرهنگی تأثیر زیادی در فضای کسب و کار دارد و در بهبود این فضا از ائمه جمعه و اساتید دانشگاه گرفته تا رسانه‌ها نقش‌آفرین هستند و البته اصلاح آن یک پروسه زمان‌بر است.
محمدی فر : احساس مردم و فعالان کسب و کار از شرایط استان و نیز مردم سایر استان ها از کرمانشاه بسیار مهم است مثلاً اگر حتی صدور مجوز در کرمانشاه چهار روزه انجام شود، به دلیل تصور منفی از استان ممکن است فعال اقتصادی احساس کند که امور اداری او در استان‌های دیگر بهتر و زودتر انجام می شود. یا اینکه یک تصور و احساس منفی از امنیت استان کرمانشاه در سرمایه گذاران ایجاد شود که آن ها را به سمت دیگر استانها هدایت کند.
ایرنا: ما کم سرمایه گذار نداشته ایم که کار خود را در کرمانشاه کلید زده اما در ادامه به کردستان یا همدان کوچ کرده اند.
محمدی فر : بخشی از این مشکل در حوزه برندینگ استان است و باید برای برند استان یک برنامه جدی به همراه معرفی و تبلیغ آن در سطح کشور داشته باشیم و کرمانشاه را به عنوان یک استان جذاب معرفی کنیم.
یوسف محمدی فر استاد کارآفرینی دانشگاه رازی معتقد است که مهمترین چالش بنگاه های تولیدی ضعف در حوزه بازاریابی و فروش است
ایرنا: آقای محمدی فر شما چه فکر می کنید؟ از دیدگاه شما مهمترین موانع رونق تولید و کسب و کار در کشور و استان چیست؟
محمدی فر : مسائل حوزه کسب و کار، تولید و سرمایه گذاری پدیده های مجردی نیستند بلکه پدیده های چند وجهی و چند متغیره در متن یک اکوسیستم هستند که بازیگران خاص خود را دارند. برای بهبود فضای کسب و کار و تولید باید بر روی سه حوزه تمرکز کرد: محیط اجتماعی، محیط نهادی و محیط فیزیکی یا زیرساختی.
به اعتقاد من مهمترین متغیرهای تاثیرگذار در توسعه اشتغال و بهبود فضای کسب و کار متغیرهای سیاسی، اداری هستند. دولت در متغیر سیاسی، اداری بیشترین تاثیر و نقش سیاستگذار را دارد. امروز بخش دولتی بیش از آنکه بر روی متغیرهای زیربنایی، نهادی متمرکز شود، بر روی اقتصاد متمرکز شده است یعنی اکنون پیش فرض ایجاد اشتغال پرداخت وام در نظر گرفته می‌شود در حالی که تجربه سه دهه گذشته نشان می دهد به اندازه ای که به فضای تولید و کسب و کار وام تزریق شده است، خروجی مطلوبی به دست نیامده و حتی خروجی برخی وام ها به ورشکستگی منجر شده و فرد بیکار به فرد بیکار ورشکسته افسرده و نگران تبدیل شده است.
دومین متغیرهای این حوزه متغیرهای فرهنگی، اجتماعی هستند به عنوان نمونه ضعف فرهنگ کار یکی از موانع حوزه تولید و فعالیت اقتصادی در استان کرمانشاه است. همچنین فرهنگ قومی قبیله ای به عنوان یک متغیر در این زمینه قابل بررسی و رصد است.
سومین متغیر مهم متغیرهای سطح بنگاه هستند. به اعتقاد من اکنون مهمترین چالش سطح بنگاه ضعف در حوزه بازاریابی و فروش است یعنی ما موارد زیادی داریم که زیرساخت ها و ماشین آلات و تجهیزات بروز برای بنگاه فراهم است اما به دلیل ناتوانی در بازاریابی و فروش به مشکل و حتی تعطیلی می رسد. همچنین برخلاف گذشته که کسب و کار توسط افراد ایجاد می شد امروز این کار توسط بنگاه ها صورت می گیرد. مدیریت بنگاه هم به مهارت های خاص خود نیاز دارد از جمله مهارت مدیریت، مهارت مسائل مالی و حسابداری (تحلیل گری حرفه ای مالی) و بازاریابی و فروش.
متغیر دیگر که البته در بررسی های ما از فضای کسب و کار اتفاقاً کمترین تاثیر را داشت متغیرهای اقتصادی مانند مشکلات بانکی و چالش های مالیاتی بود.
ایرنا: آقای قبادی دوستان به مشکلات متعددی در حوزه تولید و کسب و کار کشور و استان کرمانشاه اشاره کردند که البته برای کاهش و مهار آنها و بهبود وضعیت تلاش‌های زیادی هم صورت گرفته است اما به نظر می رسد وضعیت فعلی مورد رضایت و امیدواری فعالان اقتصادی نیست. دولت و مجموعه استانداری کرمانشاه برای رفع نگرانی های تولیدکنندگان و ارتقای این شرایط چه اقدام هایی را انجام داده اند و چه برنامه هایی را در دستور کار دارند؟
قبادی : به نظرم ابتدا باید ببینیم که ما در چه شرایطی درباره فضای تولید و کسب و کار کشور و استان بحث می‌کنیم. براساس آمارهای موجود از سال 2003 تاکنون هرگز رتبه کسب و کار ایران در دنیا از 108 پایین‌تر نیامده و گاهی به رتبه 158 هم نزول کرده‌ایم. در واقع طی سالیان متمادی به دلیل غفلت هایی که دست‌اندرکاران اجرایی مرتکب شده‌اند یا بی توجهی ها به مسائل اصلی مملکت، ما هرگز رتبه مطلوبی در این زمینه نداشته ایم. استان کرمانشاه هم معمولاً در بین رتبه های 20 تا 30 کشور بوده است.
این نکته هم قابل توجه است که بخشی از موانع و مشکلات حوزه تولید و کسب و کار در اختیار و توان استان و گاهی حتی کشور هم نیست. مثلا تحریم ها بر روی نرخ ارز موثر است نرخ ارز هم بر قیمت مواد اولیه و محصول و نیز تصمیم‌گیری‌های مسوُولان تأثیر مستقیم می گذارد به طوری که گاهی در طول یک ماه چندین بخشنامه متفاوت از سوی یک وزارتخانه صادر می شود. البته برخی از اختیارات هم در استانها وجود دارد به عنوان نمونه دشواری تامین مالی از بانک ها به عنوان یکی از شاخص های پایش محیط کسب و کار، در استان کرمانشاه در قالب برنامه های اشتغالزایی دولت مورد توجه قرار گرفته و طی 2 سال اخیر منجر به کسب رتبه اول کشور شده است و ما اکنون در جذب تسهیلات از محل اشتغال روستایی و عشایری با اختلاف استان اول کشور هستیم. یا اینکه در شاخص رونق تولید هم سازمان صنعت و معدن استان بالاتر از میانگین کشوری قرار دارد.
به عبارت دیگر می توان در استان با همکاری، هماهنگی، پیگیری و جلسات متعدد کارگروه تسهیل کسب و کار و اشتغال، وضعیت تولید و کسب و کار استان را بهتر کرد.
در این راستا اکنون سیستم کنترل پروژه سرمایه گذاری در استان راه اندازی شده است. در گذشته ما اطلاعات دقیقی از پروژه های اقتصادی استان نداشتیم اما اکنون این سیستم در چهار سطح کلیدی، مهم، متوسط و کوچک از نظر اشتغال دسته بندی شده و هر 2 هفته یکبار از سوی دستگاه اجرایی به روز می شود. بنا داریم تا پایان سال آن را به صورت یک نرم افزار بر روی تلفن همراه مدیران مرتبط قرار دهیم تا روند پیشرفته همه پروژه های اقتصادی به صورت مستمر و برخط بررسی و نظارت شود.
اتفاقات مثبت دیگری در حوزه اقتصادی استان افتاده از جمله کاهش بیکاری 3.2 درصدی در بهار و تابستان 98 و پایین آمدن استان از رتبه اول تورم کشور به رتبه بیست و سوم که منجر به کاهش دست‌کم 12 درصدی هزینه های زندگی در استان شده است.
پالایشگاه آناهیتا که سالها نمود بی‌تفاوتی بود و شاخصی برای ناامیدی مردم بود، اکنون مشکل سهامداری آن حل شده و قرار است به قرارگاه خاتم الانبیا منتقل و عملیات احداث آن آغاز شود. همچنین اختصاص 287 میلیون دلار برای احداث مرحله دوم پالایشگاه کرمانشاه در دستور کار است و پتروشیمی اسلام آبادغرب نیز با اعتبار 500 میلیون دلار در حال پیگیری است. همچنین طی 2 سال اخیر واحدهای متعدد و بزرگی در حوزه تولید احیا و فعال سازی شده اند به عنوان نمونه می‌توان به کارخانه کرپ‌ناز شهرستان هرسین اشاره کرد که سال ها با 10 درصد ظرفیت اسمی خود کار می کرد اما اکنون در حال رسیدن به 100 درصد ظرفیت و تولید روزانه 30 هزار مترمربع پارچه است.
در کنار توجه به بنگاه های بزرگ، حمایت از شبکه های ارزش هم مورد توجه قرار گرفته است به عنوان نمونه به تازگی طرح شبکه تولید بوقلمون با 500 مزرعه 200 قطعه ای آغاز شده و منابع مالی آن از طریق بنیاد برکت و بند ب ماده 16 پیش بینی شده است. همچنین تفاهم‌نامه خوبی بین استاندار کرمانشاه و رئیس ستاد اجرایی فرمان امام (ره) منعقد شده و این ستاد متعهد به ایجاد 15 هزار شغل طی سه سال در استان شده است. همچنین قرار است حدود سه هزار واحد مسکونی احداث و 60 روستای محروم شهرستان هرسین را در قالب طرح «سحاب» با هدف تقویت و ایجاد مشاغل خرد زیرپوشش قرار دهد.
مجتبی قبادی مدیرکل اشتغال و سرمایه گذاری استانداری کرمانشاه تاکید دارد اقدامات خوبی برای رونق دادن به تولید انجام شده اما چون جنس فضای تولید و کسب و کار از جنس مسائل فرهنگی است، تغییرات در آن به کندی ظاهر می شود
ایرنا: چرا این اقدامات اقتصادی خود را در فضای تولید و کسب و کار استان نشان نمی‌دهد و چندان برای مردم ملموس نیست؟
قبادی : دلیل آن این است که جنس فضای تولید و کسب و کار از جنس مسائل فرهنگی است و تغییرات در آن به کندی ایجاد می شود چنانچه شرایط نامطلوب کنونی محصول چند ماه و چند سال و حتی یک دهه نیست.
به عنوان نمونه اکنون شاخص شروع کسب و کار و دریافت مجوز سامانه پنجره واحد در استان راه اندازی شده که همه استعلام ها را رصد و پیگیری می کند و در آینده فرآیند دریافت استعلام ها اصلاح و سریع تر می شود اما طبعا نباید منتظر بود که این شاخص خود را در گزارش پایش فضای کسب و کار سال 98 نشان دهد.
یک موضوع دیگر در این زمینه قابل اشاره است اینکه ضعف آموزش در کشور مشکل‌آفرین است. خروجی نظام آموزشی ما افراد توانمند، کارآفرین، خلاق و ثروت آفرین نیست و بیشتر دانش آموخته گان کسانی هستند که وقتی به بنگاه اقتصادی مراجعه می کنند مورد توجه صاحبان بنگاه ها قرار نمی گیرند و حتی ممکن است به جای آنها فردی باتحصیلات بسیار پایین تر موفق به ورود به آن بنگاه تولیدی شود. در واقع در نظام آموزشی مهارت کافی به دانش آموختگان ارائه نمی شود. البته این موضوع 2 طرفه است و از سوی دیگر تعداد کمی از صاحبان بنگاه های تولیدی و خدماتی به دنبال حل مشکلات خود با کمک نخبگان دانشگاهی می‌روند. همچنین ضعف بازاریابی، برندینگ و تبلیغات، اصرار بر استفاده از فناوری های قدیمی و بی توجهی به موضوع تخصصی بودن ایجاد و مدیریت بنگاه تولیدی از دیگر مشکلات حوزه تولید است.
کاشفی : تلاش های زیادی از سوی مجموعه مدیران استان برای بهبود فضای اقتصادی صورت گرفته است هرچند که کافی نیست و باید اقدامات متعدد دیگری انجام شود اما من تاکنون با هشت استاندار کرمانشاه همکاری کرده‌ام و معتقدم جنب و جوش و فعالیت لازم برای بهبود فضا در مدیران فعلی استانداری مشاهده می شود. با این حال باید توجه داشت که نتیجه این تلاش ها و اقدامات در صورت استمرار و تداوم است که به نتیجه مطلوب و ملموس می رسد.
ایرنا: تقریباً مهمترین مشکلات و چالش‌های فضای تولید و کسب و کار کشور و استان کرمانشاه مورد توجه و اشاره قرار گرفت. به نظر شما برای عبور از این موانع و دست کم کاهش مشکلات چه باید کرد و مدیران و مسوُولان مربوطه باید ابتدا به سراغ کدام مشکلات بروند تا تولید ما جان بگیرد؟
کاشفی : معتقدم باید همه مسوولان و متولیان برای بهبود شرایط در حوزه خود تلاش و پیگیری کنند اما مهمترین و اصلی ترین اقدام، ایجاد پیوند و همبستگی بین ارکان مختلف حاکمیت است. بی تردید قوای سه گانه در سطح کشور و مجموعه نمایندگان مجلس، استانداری و دادگستری در سطح استان باید هماهنگ باشند؛ به ویژه استانداری و دادگستری باید یک جهت‌گیری واحد را داشته باشند. زیرا نمی شود استاندار مدیران را ترغیب و مامور کارگشایی و رفع موانع تولید و کسب و کار کند اما از سوی دیگر آن مدیر نگران پاسخگویی روزانه به سازمان های نظارتی باشد. البته من معتقدم شرایط کنونی استان با توجه به حضور دکتر توسلی زاده در راس دادگستری استان که از چهره‌های بومی کرمانشاه آشنا به مشکلات استان است، بهترین فرصت برای تمرکز و هماهنگی بین مسوُولان استان است که می تواند به عنوان یک شتاب دهنده برای فضای تولید کسب و کار استان عمل کند.
نکته مهم دیگر این است که ما هنوز ظرفیت‌های استان را به خوبی نفهمیده ایم. در کشور حدود 24 زنجیره تولید شناسایی شده است و در آنها فعالیت صورت می گیرد اما بررسی‌های ما در اتاق بازرگانی ایران با همکاری مجمع تشخیص مصلحت نظام حاکی است که نباید از ابتدا به برخی از این زنجیره ها ورود می‌کردیم زیرا جنس تولید آنها به صورتی است که یک چسبندگی خاصی به فناوری روز دنیا دارد و طبعاً در کشوری که چهار دهه با تحریم و فشار دشمنان مواجه بوده است، منطقی و مصلحت نیست که به دنبال این زنجیره ها برود؛ به عنوان نمونه خودروسازی که در تامین قطعات و آوردن فناوری‌های نو در آن ناتوان هستیم و به شرایط نامطلوب کنونی دچار شده ایم.
در استان کرمانشاه نیز ما باید بررسی کنیم که در کدام یک از این زنجیره‌های تولید ظرفیت لازم را داریم. باید براساس مزیت های استان بر روی پروژه ها و طرح های تولیدی کار کنیم البته تاکنون مطالعات و پژوهش‌های زیادی در این زمینه شده و مزیت های کلی استان مشخص است به طوری که سکوی پرش اقتصادی استان حوزه کشاورزی به نظر می رسد به ویژه این که از نظر منابع آبی وضعیت مطلوبی داریم و طرح های بزرگی مانند سامانه گرمسیری در استان اجرا شده است. نباید از این منابع بزرگ آبی و مزیت بزرگ غافل شد. استفاده از این فرصت هم نیاز به اتاق فکر، سیاست گذاری واحد و اراده مسوُولان دارد.
همچنین گرچه در واحدهای صنعتی بزرگ در کشور و استان وضعیت مطلوبی وجود دارد و شاید کمتر کشوری با این تعداد واحد صنعتی بزرگ وجود داشته باشد اما باید بدانیم که این واحدهای بزرگ دارای سقف اشتغالزایی هستند و نمی‌توان بیش از این سقف از آنها انتظار داشت اما در حوزه خدمات و واحدهای خدماتی دنیایی از اشتغال وجود دارد.
یکی دیگر از حوزه هایی که در استان مورد غفلت قرار گرفته اصناف ماست. زنجیره بزرگی که 60 تا 70 هزار واحد را در خود جای داده است اگر ساماندهی شوند و واحدهای تولیدی آنها راه اندازی شود می تواند وضعیت اقتصادی استان را متحول کند. من معتقدم که کشاورزی، تجارت، گردشگری و خدمات مهمترین مزیت های استان هستند و اگر سیاست‌گذاری لازم درباره آنها صورت گیرد می‌تواند اتفاقات خوبی را در حوزه اقتصاد رقم بزند.
کیوان کاشفی اعتقاد دارد مهمترین پیش شرط رونق تولید، ایجاد پیوند و همبستگی بین ارکان مختلف حاکمیت است
ایرنا: طبق آمارهای موجود وضعیت تولید ثروت و شغل در حوزه خدمات در کشور و استان کرمانشاه نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین‌تر است در حالی که ما مزیت‌ها و ظرفیت‌های متعددی در این زمینه از جمله در کرمانشاه داریم. آقای فتح اللهی! فکر می کنید مهمترین راهکارهای موجود برای بهبود وضعیت تولید و کسب و کار و ثروت آفرینی از جمله در حوزه خدمات در استان چیست؟
فتح الهی : صاحب نظران اقتصاد دانش بنیان دنیا معتقدند که این اقتصاد چهار رکن دارد؛ یکی از آنها قوای سه گانه است. در کشور ما تلقی این است که همه کارها را باید قوه مجریه انجام دهد در حالی که گاهی نقش دستگاه قضا در ایجاد فضای انگیزشی در حوزه کسب و کار و تولید بسیار پررنگ تر است اما متاسفانه در گذشته از این ظرفیت غفلت شده است.
رکن 2 مجموعه فضای خصوصی و کسب و کارها و رکن سوم نهادهای فرهنگی و مذهبی هستند که باید در زمینه تبیین اهمیت افزایش دانش و اطلاعات در تولید ورود کنند.رکن آخر این فضا هم دانشگاه ها و مراکز تولید علم هستند. هر کدام از این چهار پایه بلرزد، اقتصاد دانش بنیان محقق نمی‌شود.
اما درباره حوزه خدمات. خدمات به معنای واسطه گری نیست اتفاقاً واسطه‌های فضای اقتصاد و تولید باید به حداقل برسد اما خدمات پشتیبانی کننده تولید که بسیار ثروت آفرین است باید مورد حمایت و توجه قرار گیرد.
بیش از 80 درصد اقتصاد کشورهای توسعه یافته مربوط به حوزه خدمات است. به عنوان نمونه تنها 17 درصد از اقتصاد آمریکا در بخش صنعت و سه تا چهار درصد در بخش کشاورزی است اما این کشور با پشتوانه 80 درصدی خدمات، بخش صنعت و کشاورزی خود را در تمام دنیا نفوذ داده است.
جمال فتح الهی: بخش خدمات بسیار ثروت آفرین است اما از آن غفلت شده است
ایرنا: آیا ما ظرفیت ارتقای بخش خدمات کشور و استان کرمانشاه را از حدود 50 درصد فعلی به 80 درصد داریم؟
کاشفی : بله. توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و آمدن کسب و کارهای استارتاپی، فضای توسعه خدمات و ایجاد ثروت در این بخش را به شدت افزایش داده است. ما بعضی از کسب و کارهای خدماتی را از نظر میزان اشتغال، سرمایه گذاری و درآمد در استان با برخی بنگاه های صنعتی مقایسه کردیم و روشن شد که بهره‌وری برخی واحدهای خدماتی حتی تا 128 برابر واحدهای صنعتی است در حالی که بارها مشکلات آن واحدهای صنعتی در ستاد تسهیل کسب و کار استان بررسی و پیگیری شده اما واحد خدماتی حتی یک ریال هم تسهیلات دریافت نکرده است.
ایرنا: منظورتان چه واحدهای خدماتی است؟
کاشفی : مثلا برخی قنادی ها، رستوران ها، کافی شاپ ها و... الان دوره این خدمات است.
ایرنا: ظرفیت های حوزه بسته بندی نیز قابل توجه است اما از آن غفلت شده است.فتح الهی : بله همین طور است. آمریکا با پشتوانه همین خدمات مانند بسته بندی، فناوری اطلاعات، بازاریابی، مشاوره‌های های فنی و مالی، خدمات بانکی، بیمه و... توانسته است که صنعت و کشاورزی خود را بر دنیا حاکم کند.
ایرنا: آقای محمدی‌فر! مسیر و سرعت حرکت استان کرمانشاه در حوزه رونق تولید و کسب و کار چگونه است؟ آیا شما جهت گیری را مساعد مشاهده می کنید؟
محمدی فر : باید این نکته را در نظر داشته باشیم که همزمان باتلاش و تکاپوی ما برای توسعه بخش تولید و کسب و کار، سایر استانها نیز در حال تلاش هستند و یک رقابت جدی در این زمینه وجود دارد. به عنوان نمونه ما در 10 سال گذشته در کنترل بیکاری نسبت به استان همدان 17 درصد ضعیف تر عمل کرده ایم یعنی نرخ بیکاری در استان همدان 8 یا 9 درصد کاهش پیدا کرده اما نرخ بیکاری کرمانشاه در همین حدود اضافه شده است؛ در واقع عملکرد نظام مدیریتی ما در این مدت در مقایسه با همدان منفی 17 درصد بوده است در حالی که مشکلات کشوری برای هر 2 استان یکسان بوده است.
نکته مهمی که برای سرعت دادن به پیشرفت و حرکت ما لازم است اینکه پیش از همه باید مشکل و مسئله را بشناسیم و نظام مدیریتی استان به یک درک مشترک در این زمینه برسد و بفهمد که راهبرد توسعه کرمانشاه چیست اما هرگز به صورت واکنشی عمل نکنیم.
این درک مشترک موجب اجماع می شود و اجماع نیز منجر به تصویب مفاهیم مشترک. در این صورت بخش های مختلف از دانشگاه و بخش خصوصی و دستگاه‌های اجرایی تا دستگاه قضایی همدیگر را در پیشبرد اهداف یاری می کنیم. البته زیربنای این کار با تهیه و تدوین سند آمایش استان انجام شده اما ممکن است این سند نیز نیاز به اصلاح و بازبینی هایی داشته باشد.
نکته مهم دیگر اینکه باید آموزش بسیار جدی گرفته شود زیرا به اعتقاد بزرگان علم اقتصاد آموزش زیربنای توسعه است. منظور از آموزش در اینجا صرفا آموزش تئوری نیست بلکه منظور ما مفهوم تربیت است یعنی تربیت افرادی که مفهوم توسعه را درک کنند، کار جمعی را بلد باشند، خیر جمعی برای او اهمیت داشته باشد، به محیط زیست احترام بگذارد و... به عنوان نمونه اکنون با توجه به چالش و کمبود نیروی متخصص پخش و بازاریابی در استان می توانیم تعدادی از دانش آموخته گان مستعد را برای فراگیری مهارت های فروش و بازاریابی به مدت 6 ماه یا یک سال به شرکت های موفق در حوزه فروش و بازاریابی مانند پگاه و گلرنگ اعزام کنیم.
یوسف محمدی فر: برای شکوفایی تولید و کسب کار استان کرمانشاه ابتدا باید نظام مدیریتی آن به یک درک و نگاه مشترک برسد
ایرنا: آقای قبادی پیشنهادها و ایده های زیادی برای رونق تولید و کسب و کار استان مطرح شد. استانداری کرمانشاه به عنوان نماینده دولت در این زمینه چه گام های می تواند بردارد؟
قبادی : یک تصور کلی وجود دارد که بسیاری از مشکلات در استان قابل حل هستند اما با توجه به تمرکزگرایی فعلی این تصور واقعیت ندارد. به عنوان نمونه سقف اختیارات بانک های استان در بررسی پرونده ها بسیار محدود است و اگر تسهیلات درخواستی یک بنگاه از پنج یا 6 میلیارد تومان عبور کند، آن پرونده بانکی باید برای بررسی به تهران ارجاع شود که این فرآیند هم ماه ها زمان می برد. در واقع تمرکزگرایی در تصمیم‌گیری و اجرا یکی از مشکلات استان ها از جمله استان کرمانشاه است.
کاشفی : خیلی از بانک‌های استان فقط تشکیل دهنده پرونده هستند. من خودم تسهیلاتی داشتم که پس از چندین ماه معطلی در استان تصمیم گرفتم برای پیگیری آن به تهران مراجعه کنم؛ آنجا بود که فهمیدم گره کار من در استان باز نمی شود زیرا پس از رایزنی کوتاهی با کارشناس مرکز، خیلی زود مشکل پرداخت تسهیلات حل شد.
قبادی : دوستان به حوزه خدمات و اهمیت آن اشاره کردند اما لازم است بدانیم که سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقتی بند الف تبصره 18 یارانه رسته‌های مختلف را مشخص می کند تقریباً بخش خدمات را نادیده می‌گیرد یا حوزه گردشگری کمترین یارانه را می گیرد. راهکار این مشکل این است که در استان هایی که خدمات و گردشگری ظرفیت است، اعتبار بیشتری برای آنها در نظر گرفته شود و در استانهایی که این ظرفیت کمتر است، از سایر مزیت ها حمایت شود.
ایرنا: در استان چه می توانیم بکنیم؟
قبادی : معتقدم که وحدت به معنای واقعی کلمه بین مجموعه استانداری، دادگستری، نمایندگان مجلس در استان، بخش خصوصی، دانشگاه ها و نماینده ولی فقیه ضروری است که خوشبختانه این وحدت هم اکنون باهمت و حسن نیت استاندار کرمانشاه در بیشتر بخش ها وجود دارد.
به عنوان مثال به تازگی یک سرمایه‌گذار چینی فرآیند احداث یک کارخانه کاشی و سرامیک را در استان کرمانشاه آغاز کرده است. اداره کل صنعت و معدن استان در یک نصف روز جواز تاسیس آن را صادر کرد. این سرمایه گذار درباره علت انتخاب کرمانشاه به ما گفت: بسیاری از استان‌های کشور را گشتیم اما به دلیل حمایت همه مسوولان و مدیران استان کرمانشاه از بخش خصوصی، اینجا را انتخاب کردیم. مثال دیگر از هماهنگی دستگاه ها اینکه طرح ایجاد یک گاوداری سه هزار راسی که طبعاً صدور مجوز آن زمان بر است تنها در 10 روز به موافقت اصولی رسانده ایم.
در مجموع من معتقدم که با توجه به هماهنگی و تلاش های مجموعه مدیران استان فضای مساعد و شرایط بهتری در انتظار کرمانشاه است.
ایرنا: آقای قبادی در بخشی از بحث اشاره ای به ارتباط ضعیف دانشگاه و جامعه کردند. شما فکر می کنید گیر ارتباط دانشگاه با جامعه به ویژه در حوزه تولید و کسب و کار کجاست؟
فتح الهی : این موضوع 2 طرف عرضه و تقاضا دارد؛ بخشی از عرضه در حوزه دانشگاه ها تعریف می شود و این که چه دانش و محتوایی هم عرضه شود بستگی به تقاضایی دارد که صورت می گیرد. به عنوان نمونه چند سال پیش دغدغه نظام آموزش عالی کشور به تولید مقاله تبدیل شد که در پی آن بیش از 110 هزار عضو هیئت علمی دانشگاه‌های کشور به دنبال تولید و انتشار مقاله افتادند و در نتیجه آن طی یک دوره 10 ساله تعداد مقالات بین المللی کشور پنج برابر شد اما به اعتقاد من که هم تجربه اجرایی داشته ام و عضو هیئت علمی دانشگاه هستم این مقالات کمکی به حل مسائل کشور نکرده است و حتی ممکن است باعث حل مشکلات کشورهای توسعه یافته شده باشد.
در واقع عرضه دانش تابع تقاضایی است که کشور برای آن ایجاد می کند. درباره طرف عرضه نیز می‌توان گفت که اولاً همه اعضای هیئت علمی دانش تولید نمی کنند و در بهترین حالت تاکید بسیاری از آنها بر آموزش است و نیز شورای عالی انقلاب فرهنگی زمینه لازم برای ترغیب دانشگاهیان به سمت تولید دانش برای حل معضلات کشور را ایجاد نکرده است. البته ما در حیطه اختیارات خود در دانشگاه رازی با آیین نامه های مختلف تلاش کرده‌ایم که اعضای هیئت علمی را ترغیب کنیم که به حوزه‌های اجرایی متصل شوند به طوری که گاهی متهم می شویم چرا همکاران خود را آنقدر از حوزه آموزش جدا می کنیم. البته تا زمانی که انگیزه افزایش بهره‌وری در بنگاه های تولیدی ایجاد نشود آنان به دنبال تقاضای دانش نمی آیند. این موضوع هم قابل انکار نیست که ساختار انگیزشی ایجاب می کند که بخشی از مدیران بخش خصوصی به دنبال دستیابی به منابع رانتی و معتقد باشند که این کار می تواند سود آنها را تضمین کند و طبعاً انگیزه ای برای رفتن دنبال افزایش بهره‌وری دانش و اطلاعات و فناوری نداشته باشند.
کاشفی : در چند سال اخیر البته یک رویکرد مبارک از سوی دانشگاه ها برای ایجاد ارتباط با بخش های مختلف جامعه از جمله صنعت ایجاد شده است و ما گاهی هر هفته از سوی دانشگاهیان برای هم فکری دعوت می شویم. به عنوان نمونه با آقای اختری رئیس دانشگاه صنعتی کرمانشاه چندین دیدار و نشست مشترک برای ایجاد زمینه ورود دانشگاهیان به حل مسائل حوزه تولید و کسب و کار داشته ایم اما به نظر من ما نیازمند یک ساختار و نقشه راه هستیم که افق آن مشخص و وظیفه و نقش دستگاه‌های اجرایی دانشگاهیان و فعالان تولید و کسب و کار روشن باشد. این کار می تواند برای اولین بار در کرمانشاه در یک برنامه سه تا پنج ساله آغاز شود به ویژه اینکه اکنون این پیوستگی و هماهنگی بین دانشگاه و کسب و کارهای استان در حال شکل گیری است.
فتح‌الهی : آیین نامه گذراندن فرصت مطالعه اعضای هیئت علمی دانشگاه ها از تابستان به ما ابلاغ شده و اعضا باید 6 ماه در کارهای اجرایی و بخش خصوصی فعالیت کنند. در واقع اکنون عرضه از سمت دانشگاه اکنون وجود دارد و ما به دنبال آن دسته از بخش خصوصی هستیم که زمینه جذب و فعالیت اعضای هیئت علمی را داشته باشند. حقوق اعضای هیات علمی هم در این مدت توسط خود دانشگاه پرداخت می شود. یک اتفاق خوب دیگر هم شروع شده و آن آموزش هزار برنامه نویس حرفه ای با همکاری گروه کامپیوتر دانشگاه رازی و معاونت اقتصادی استانداری کرمانشاه است و اولین دوره آن در حال اتمام است.
کاشفی : بله این هم درست است که ما به عنوان بخش خصوصی در برخی مواقع ضعیف عمل می کنیم و لازم است که در همکاری با دانشگاه فعال تر شویم.
ایرنا: کشورهای پیشرفته چگونه بین دانشگاه و جامعه ارتباط برقرار کرده اند؟
کاشفی : ما مطالعات زیادی درباره نحوه ارتباط دانشگاه با حوزه تولید و کسب و کار در کشورهای دیگر داشته ایم اما روش و شیوه بسیاری از آنها متفاوت و با وضعیت کنونی ما ناهمخوان است. در بیشتر کشورهای پیشرفته این بنگاه‌های تولیدی هستند که خود اقدام به تاسیس دانشگاه می کنند مثلاً کارخانه هایدلبرگ آلمان برای آموزش و ارتقای نیروهای خودش اقدام به تاسیس دانشگاه کرده است. یک مدل دیگر در کشورهایی مانند ترکیه، مالزی و امارات در حال اجرا است که در آن اتاق های بازرگانی به سمت احداث دانشگاه حرکت کرده‌اند. در بازدیدی که من به عنوان نماینده اتاق بازرگانی ایران از اتاق بازرگانی ترکیه داشتم مسئولان آنجا گفتند سال‌هاست که در ترکیه آزمون ورودی دانشگاه نداریم و تنها دانشگاهی که ورود به آن نیازمند دادن آزمون است، دانشگاه اتاق بازرگانی است زیرا ورود به آن به معنی جذب قطعی در حوزه تولید و کسب و کار است. دانشجویان این دانشگاه در دوره پنج ساله لیسانس یکسال به صورت عملیاتی مهارت آموزی داشتند و باید علاوه بر انگلیسی یک زبان دیگر را نیز در این دوره فرا می گرفتند.
طبیعی است که یک دانش آموخته لیسانس با یک سال سابقه کار عملیاتی و تسلط بر 2 زبان خارجی یک نیروی کار ماهر محسوب می‌شود که هرگز بیکار نخواهد ماند. دانشگاه اتاق بازرگانی اتریش هم جالب بود؛ یک ساختمان 12 طبقه که هر طبقه آن مخصوص یک کسب و کار خاص بود. در طبقه اول دانشگاه یک سالن بزرگ بود که شاید حدود 500 نفر در آن مشغول آموزش و فراگیری خدمات مربوط به ماساژ و آرایش ناخن و... بودند. یک طبقه مربوط به دانشجویان آشپزی، طبقه دیگر برای دانشجویان فناوری اطلاعات و همین طور سایر مهارت های خدماتی. دانشجویان رشته گردشگری نیز یک دوره سه ساله داشتند که یک سال آن در وین، یک سال در شانگهای و یک سال هم در دوبی آموزش می دیدند و باید زبان این کشورها را هم فرا می گرفتند.
برچسب‌ها
رونق تولید تولید ملی کرمانشاه بهبود فضای کسب و کار
پروندهٔ خبری
نهضت تولید ملی